Gezondheidsklachten en sociale problemen gaan vaak hand in hand. Om deze complexe problematiek in Haagse gezinnen aan te pakken, slaan onderzoekers, bestuurders, hulpverleners, beleidsmakers én bewoners de handen ineen. Wat levert deze transdisciplinaire aanpak op?
In Haagse wijken zoals de Schilderswijk, Moerwijk en Laak, kampen veel families met gestapelde problemen. Daar waar families veel zorgen hebben over wonen, werken, inkomen, is er een hoger risico op een slechtere gezondheid. Een stapeling van gezondheidsproblemen en sociale problemen leidt tot stress en kan bovendien zorgen voor elkaar versterkende gezondheidsklachten.
Bijvoorbeeld een combinatie van gezondheidsproblemen zoals psychische klachten, hart- en vaatziekten en gewrichtspijn. Deze opeenstapeling van gezondheids- en sociale problemen worden ook wel een ‘syndemie’ (syndemics) genoemd. Onderliggende factoren, zoals armoede of arbeidsomstandigheden, kunnen een belangrijke oorzaak zijn. Om die factoren in kaart te brengen, te begrijpen en effectief beleid voor oplossingen te vormen, heb je meerdere partijen nodig: bewoners, bestuurders, beleidsmakers, zorgprofessionals en onderzoekers. Precies die aanpak krijgt vorm in de transdisciplinaire samenwerking tussen de Health Campus Den Haag van de Universiteit Leiden en Gezond en Gelukkig Den Haag.
De wisselwerking tussen leefomgeving en ziekte staat centraal in het werk van Nienke Slagboom, medisch antropoloog en dramatherapeut bij het Leidse interdisciplinaire programma Population Health Living Lab The Hague. Ze promoveerde op onderzoek naar intergenerationele overdracht van gestapelde gezondheidsproblemen in Katwijk. Om de stapeling van gezondheidsproblemen in families te begrijpen, gebruikte ze een mix van kwantitatieve en kwalitatieve methoden: tellen welke gezondheidsklachten er allemaal samen voorkwamen, maar ook gesprekken voeren met partijen die zorg verlenen in het gebied én – heel belangrijk – de gezinnen zelf leren kennen Onder meer door in de geschiedenis van het vissersdorp en zijn inwoners te duiken, en door vier jaar mee te lopen in het dagelijks leven van gezinnen waar hart- en vaatziekten, gewrichtspijnen en depressie ‘in de familie zitten’. Met behulp van deze inzichten werkten de gemeente en welzijnsorganisaties vervolgens een integraal plan uit om de gezondheid in een Katwijkse wijk te aan te pakken.
‘Dit zou je op zoveel meer plekken moeten onderzoeken’, bedachten Slagboom en haar team, al tijdens haar promotietraject. Op fietsafstand van Katwijk werkte het samenwerkingsverband Gezond en Gelukkig Den Haag ondertussen aan dezelfde vraagstukken. Vanuit GGDH hebben bewoners samen met actieonderzoekers in de Haagse wijk Moerwijk plannen opgesteld voor initiatieven in de wijk die gezondheid en geluk kunnen bevorderen. Dit platform bestaat uit diverse onderzoeksinstellingen, bestuursorganen, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Aangesloten partijen slaan sinds vijf jaar de handen ineen om meer samenwerking en kennisuitwisseling tot stand te brengen, met als uiteindelijk doel om gezondheidsverschillen in Den Haag te verkleinen. Slagboom maakt nu deel uit van een onderzoeksteam dat samen met Gezond en Gelukkig Den Haag werkt aan een multisysteemaanpak voor gestapelde gezondheidsproblemen in Haagse en Leidse gezinnen.
Daarbij merkte Slagboom vrijwel meteen de voordelen van een transdisciplinaire samenwerking als deze. ‘Het is ontzettend fijn dat bestuurders van de verschillende organisaties en beleidsmensen daar aan tafel zitten. Als je iets wilt voorleggen, is dit de plek is waar allerlei mensen samenkomen. Dat maakt het mogelijk om diverse zaken bij meerdere partijen voor elkaar te krijgen. Zo konden we met dit onderzoek beginnen door bijvoorbeeld met Gezond Gelukkig Den Haag te overleggen over gestapelde problemen onder gezinnen in Moerwijk. Vanuit aangesloten partijen zoals de GGD en de gemeente is er veel contact met gezinnen uit de wijk, via de bruggenbouwers, de communitybuilders en de actieonderzoekers. Wat weten we eigenlijk al over de wijk, welke vragen moeten we goed uitzoeken? En waar moeten we dan zijn? Syndemisch onderzoek is daarnaast een combinatie van wat we noemen tellen en vertellen. Eerst moet je goed in de cijfers kijken om te achterhalen welke gestapelde problemen je ziet. Daarna moet je het levensverhaal achter de cijfers gaan zoeken. Tussentijds koppelen we resultaten terug in overleggen van Gezond en Gelukkig Den Haag. In alle onderzoeksfases is Gezond en Gelukkig Den Haag dus nauw betrokken.’
Population Health Living Lab the Hague Het interdisciplinaire onderzoeksprogramma Population Health Living Lab The Hague van de Universiteit Leiden richt zich op bekijken van de gezondheid van een groep mensen in plaats van de gezondheid van een individu. Hoe meer medische gegevens je verzamelt over de gezondheid van bepaalde groepen mensen - bijvoorbeeld individuen die in dezelfde stad of wijk wonen - hoe meer je kunt leren over de manier waarop de gezondheid van mensen uit deze groep zich op lange termijn gaat ontwikkelen. Meer weten? Neem contact op met trekkers Mattijs Numans en Egbert Vos.
Samenwerken met gezinnen in de wijk, via de juiste contacten, is de verrijking van deze aanpak, vindt Carlijn Ritzen, programmamaneger Gezond Gelukkig Den Haag. ‘Op beleidsmatig niveau kunnen we vanuit de ivoren toren allemaal dingen verzinnen die mensen zouden moeten doen. Gezonder eten, meer bewegen. Maar dat wordt al snel abstract. Terwijl je in een gesprek met bewoners bijvoorbeeld hoort: we willen graag met onze kinderen naar school fietsen, maar we kunnen zelf niet fietsen. Dus een aanbod voor fietslessen zou heel goed zijn. Dan vertelt een wijk aan óns wat ze nodig hebben. En dan kunnen wij er vervolgens voor zorgen dat al dat soort acties op beleidsniveau met partijen wordt afgestemd, dat niet iedereen z’n eigen ding gaat doen. Bovendien heeft het feit dat bewoners kunnen meepraten een emancipatoir effect. Mensen voelen zich gezien, daardoor komen ze zelf meer in actie en nemen ze ook anderen mee in een verandering.’
Dat mensen zich gezien voelen, blijkt onder meer uit de meest recente bewonersbijeenkomst in Den Haag Moerwijk. In het verslag van de bijeenkomst legt een bewoner uit dat ze, nu er toch meer dingen verbeteren, zoals verlichting of verbetering van speeltuinen, “zwakke hoop” begint te krijgen dat verandering mogelijk is. En daar wil ze dan zelf graag deel van uitmaken. ‘Ik heb nu het gevoel dat we echt aan het kijken zijn naar de oorzaken, zodat we echt iets aan de problemen kunnen doen. Als mensen zien dat ik, als bekend en vertrouwd gezicht voor hen, ook onderdeel ben van dit project zullen zij er hopelijk ook vertrouwen in krijgen.’
Het onderzoeksproject ‘Countering syndemic vulnerability: A community resilience approach’ van de Health Campus Den Haag, Hogeschool Leiden en Haagse Hogeschool in samenwerking met Gezond en Gelukkkig Den Haag, IVO, GGD Haaglanden en GGD Hollands Midden, Gemeenten Den Haag en Leiden loopt tot 2026. Meer weten? Neem contact op met Samantha Groenestein of Marieke Breed.
Tekst: Jan Joost Aten
Foto (thumbnail): Fer Troulik / Unsplash